Palemia Si’i ‘o Nu’usila kuo a’u mai ki Tonga mo ha kau fakafofonga mei Nu’usila NUKU’ALOFA – Tuʻapulelulu, ‘Epeleli 10, 2025
Kuo a’u mai ki Tonga ‘i he ‘aho ni ‘a e Palemia Si’i mo e Minisitā ki he Ngaahi Me’a Muli ‘o Nu’usila, ko e ‘Eiki Winston Peters, ‘i ha ‘a’ahi mā’olunga ‘oku ne fakahā ‘a e vā fengāue’aki tu’uloa ‘a e ongo fonua Pasifiki. Ko ‘ene kau fakafofonga ‘oku kau ai ‘a e kau mēmipa mā’olunga ‘o e Fale Alea ‘o Nu’usila mo e kau ‘ōfisa mei he Potungāue ki he Ngaahi Me’a Muli mo e Fefakatau’aki.
Kuo fakahā ‘e ha taha lea ma’ae Minisitā Peters ‘a e taumu’a mo e ngaahi tefito’i tafa’aki ‘o e ‘a’ahi, ‘a ia ‘e kau ai ‘a e ngaahi fakataha fakavaha’a-pule’anga mo e Palemia ko Toketā ‘Aisake Eke pea mo e kau mēmipa ‘o e Kapineti ‘o Tonga.
“‘Oku ma’u ‘e Nu’usila ha vā fengāue’aki vāofi mo fuoloa mo Tonga, pea ko e ‘a’ahi ko eni ko ha faingamālie taimi totonu ke fakamālohia ai ‘etau ngaahi fehokotaki mo e Palemia Eke pea mo e Kapineti ‘o Tonga,” ko e fakamatala ia ‘a e taha lea.
Lolotonga ‘a e ‘a’ahi, ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi fanongonongo mahu’inga ‘oku ‘amanaki ke fakahoko—tautautefito ki he ngaahi tafa’aki ‘o e malu ‘o e tahi mo e ngoue fakapotopoto ki he feliuliuaki ‘o e ‘ea. Ko e ngaahi polokalama ko eni ‘oku nau fakahā ‘a e tukupa hokohoko ‘a Nu’usila ke poupou’i ‘a e matu’uekina ‘a Tonga ‘i he fehangahangai mo e ngaahi pole lolotonga ‘a e ‘ea mo e ‘ekonōmika.
Ko e polokalama tokoni fakalakalaka ‘a Nu’usila ‘i Tonga ‘oku ne poupou’i ha ngaahi sekitoa kehekehe, ‘o fakatatau ki he Fakamatala ‘o e Fengāue’aki kuo felotoi fakataha ki ai. Ko e polokalama ‘oku kau ai ‘a e poupou ki he patiseti ‘oku fekau’aki mo e ngaahi fakalelei, ngaahi ngāue ki he mo’ui lelei mo e ako, polisi mo e malu, fetongi ‘o e feliuliuaki ‘o e ‘ea, mateuteu ki he fakatamaki, pea mo e ngaahi ‘inivesi lalahi ‘i he ngaahi ngāue lalahi.
Ko e ongo poloseki ngāue lalahi ‘e ua ‘oku ‘amanaki ke ma’u e tokanga: ko hono langa ‘o ha Fale Alea fo’ou ‘i loto Nuku’alofa pea mo hono fokotu’u ‘o e maeakēpolo ‘a tahi hono ua, ‘a ia ‘oku taumu’a ke fakalelei’i ‘a e fetu’utaki faka’ilekitulōnika ‘a Tonga pea mo e fakafehokotaki fakafeitu’u.
Na’e toe fakamamafa’i foki ‘e he taha lea ‘a e fatongia mahu’inga ‘o e kau ngāue Tonga ‘i he ‘ekonōmika faka’ekulikulā ‘a Nu’usila, ‘o fakatokanga’i ko e kau Tonga ‘e toko 600 tupu ne nau kau ‘i he polokalama Tokotaha Ngāue Fakatoungāue Kuo ‘Ilo’i (RSE) ‘i he 2024 pē.
“‘Oku nau fakahoko ha fatongia mahu’inga ‘i he sekitoa faka’ekulikulā ‘a Nu’usila pea ‘oku nau fakafofonga’i ‘a e ngaahi fehokotaki fakaetangata ‘oku ne ha’i ‘a hotau ongo fonua,” ko e tala ia ‘a e fakamatala.
Na’e toe fakahā foki ‘e Nu’usila ‘a e ngaahi me’a ‘oku hoha’a ki ai ‘a e feitu’u fekau’aki mo e ngaahi tu’utu’uni ki he ngaahi visa, tautautefito ki he fiema’u ‘o ha tali vave lelei ange ki he ngaahi kole folau fakafāmili mo fakafonua fakavavevave. Ko e ngaahi komiunitī ‘o e Pasifiki, kau ai ‘a Tonga, kuo nau fuoloa ‘i he ui ke fakahoko ha ngaahi liliu ke fakafaingofua’i ange ‘a e ngaahi mo’oni ‘o e mo’ui ‘i he feitu’u.
Ko e ‘a’ahi ‘a e Minisitā Peters ko ha konga ia ‘o ha misiona Pasifiki lahi ange ‘oku kau ai ‘a e poupou fakapa’anga mei he Fale Alea ‘o Nu’usila.
“Ko e tukupa ‘a Nu’usila ki he Pasifiki ‘oku tu’uloa, ‘o kolosi’i ‘a e ngaahi liliu ‘i he pule’anga pe politikale. Ko e ‘uhinga ia ‘oku mau ‘i heni ai mo ha kau fakafofonga fale alea mā’olunga—ke fanongo, ke kau, pea ke mahino lelei ange ‘a e ngaahi me’a mahu’inga ‘a e Pasifiki.”
‘Oku ‘amanaki ‘e toe fakamālohia ‘e he ‘a’ahi ‘a e ngaahi ha’i ‘o e feohi’aki mo e fengāue’aki ‘i he vaha’a ‘o Tonga mo Nu’usila pea ke fakatonutonu ha fononga fakataha ki mu’a ‘i he ngaahi me’a mahu’inga fakafelāve’i mo e fakalakalaka mo e malu.
